PRAWA AUTORSKIE OSOBISTE A PRAWA AUTORSKIE MAJĄTKOWE

Regułą jest, że całość praw autorskich przysługuje twórcy utworu. Możliwe jest jednak, że całość autorskich praw majątkowych lub ich wycinek  zostanie przeniesiony na inny podmiot. O tym jakie konkretnie uprawnienie składa się na określony typ prawa autorskiego, kto może być dysponentem tego prawa oraz czy konieczna jest pomoc rzecznika patentowego lub radcy prawnego podczas zawierania umów dotyczących prawa autorskiego, piszemy w poniższym artykule.

PRAWA AUTORSKIE OSOBISTE – DO CZEGO SŁUŻĄ I CO CHRONIĄ?

Osobiste prawa autorskie przysługują twórcy utworu od momentu ustalenia dzieła, są nieograniczone w czasie i nie podlegają zbyciu ani zrzeczeniu się. Oznacza to, że nie można skutecznie przenieść autorskich praw osobistych na inną osobę. Po śmierci twórcy o ochronę praw autorskich osobistych twórcy utwory mogą występować na drogę sądową następujące podmioty: małżonek twórcy, jego dzieci, rodzice, rodzeństwo oraz dzieci rodzeństwa. Możliwe jest jednak, aby twórca utworu postanowił przyznać to uprawnienie innemu podmiotowi.

Autorskie prawa osobiste chronią więź twórcy z utworem, co jednakże nie oznacza że twórca musi w jakiś emocjonalny sposób identyfikować się ze swoją twórczością. Autorskie prawa osobiste powstają bowiem nawet, gdy twórca stworzył utwór nieświadomie.

Na podstawie przysługującego twórcy autorskiego prawa osobistego, ma on prawo do:

• autorstwa utworu;
• oznaczania utworu swoim imieniem i nazwiskiem, pseudonimem albo do anonimowego udostępnienia utworu;
• zabraniania innym naruszania treści i formy utworu;
• wymagania od innych rzetelnego wykonania utworu;
• decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;
• nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

PRAWA AUTORSKIE MAJĄTKOWE – CZYLI KIEDY TWÓRCY PRZYSŁUGUJE WYNAGRODZENIE?

Prawa autorskie majątkowe w uproszczeniu polegają na tym, że uprawniony do tego prawa może zakazać innym korzystania z utworu, zawierać umowy licencyjne mające za przedmiot korzystanie z utworu na ustalonych przez strony polach eksploatacji za wynagrodzeniem lub nieodpłatnie, a także może pozywać o zapłatę dwukrotności stosownego wynagrodzenia za bezprawne korzystanie z utworu.

Należy jednak zaznaczyć, że nie każde korzystanie z utworu jest niedozwolone i nie zawsze uprawniony do autorskich praw majątkowych może skutecznie reagować. W szczególności dozwolone jest korzystanie z utworu w zakresie własnego użytku osobistego, obejmujące także osoby pozostające w kręgu bliskich znajomych korzystającego. Nie można również zakazać innym tymczasowego zwielokrotnienia utworu, jeśli jest to konieczne dla zgodnego z prawem korzystania z utworu, nawet jeśli zwielokrotnianie utworu nie było ujęte w umowie licencji.

Zawieranie umów licencyjnych jest kolejnym uprawnieniem przysługującym podmiotowi korzystającemu z autorskich praw majątkowych do utworu. Umowa licencyjna może mieć charakter wyłączny lub niewyłączny, odpłatny lub nieodpłatny, terminowy lub bezterminowy. Kwestia wyboru i prawidłowego sformułowania umowy licencyjnej może być bardzo skomplikowanym procesem. Z tego powodu generalnie zaleca się korzystanie z pomocy rzecznika patentowego lub radcy prawnego podczas zawierania tego typu umów.

Powództwo o zapłatę dwukrotności stosownego wynagrodzenia ma zastosowanie do spraw, w których podmiot trzeci korzystał z utworu bez zgody uprawnionego do majątkowych praw autorskich, a także gdy zgoda w postaci np. umowy licencyjnej była wyrażona, ale naruszyciel wykroczył poza zakres przysługujących mu praw. Przykładem takiej sytuacji jest, gdy licencjobiorca został uprawniony do zwielokrotniania utworu w wersji papierowej, a on mimo braku takiego uprawnienia, udostępnił utwór w wersji elektronicznej (np. na swojej stronie internetowej). W przypadku skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego konieczne jest skorzystanie z usług radcy prawnego lub rzecznika patentowego w sprawach, w których wartość przedmiotu sporu przekracza 20 000 złotych.

JAK NIE NARUSZAĆ PRAW AUTORSKICH?

W celu uniknięcia kosztownych procesów sądowych oraz negatywnej opinii publicznej, warto jest znać rodzaje praw autorskich przysługujących twórcom oraz krytycznym okiem podchodzić do utworów dostępnych online. W szczególności ostrożność jest zalecana przedsiębiorcom wykorzystującym w swojej działalności gospodarczej wszelkiego rodzaju dzieła fotograficzne, literackie, czy wideo.

Podstawowym błędem użytkowników Internetu jest przeświadczenie, że jeśli inni użytkownicy swobodnie korzystają z określonego utworu, to oznacza, że utwór ten musi być ogólnodostępny i nie jest chroniony prawem autorskim. Należy pamiętać, że niewiedza co do danych osobowych autora utworu nie uzasadnia korzystania z utworu bez jego zgody.

Przed naruszaniem praw autorskich najlepiej jest się uchronić poprzez korzystanie z utworów znajdujących się tylko w legalnych i sprawdzonych źródłach. Oczywiście dla każdej branży takim źródłem będzie co innego. Przykładowo, w przypadku podmiotów korzystających z cudzych zdjęć, takimi źródłami będą odpłatne lub darmowe banki zdjęć, jak iStock (https://www.istockphoto.com/pl), pixabay (https://pixabay.com/pl/), czy Shutterstock (https://www.shutterstock.com/pl/). Podkreślenia przy tym wymaga, że nawet płacąc opłatę licencyjną za fotografię, nie nabywamy nieograniczonego prawa do korzystania z tego dzieła. Warunki korzystania z fotografii zawsze są uregulowane oddzielnie przez każdy podmiot sprzedający licencję w dokumentach zwanych m.in. „warunki licencji”, „regulamin usługi”, „warunki korzystania”.