W JAKI SPOSÓB CZERPAĆ KORZYŚCI Z PRAW AUTORSKICH?

Twórcy utworu oprócz uprawnień o charakterze osobistym, tj. m.in. prawa do oznaczania swojego dzieła własnym imieniem i nazwiskiem lub pod pseudonimem, przysługują także uprawnienia o charakterze majątkowym. W sytuacji bowiem, gdy sprzedaż egzemplarzy utworu lub udostępnienie ich odbiorcom w inny sposób nie następuje bezpośrednio od twórcy, a z wykorzystaniem pośrednika w osobie wydawcy książki, inwestora budowlanego, czy producenta plakatów dekoracyjnych do domu, to konieczne jest ustalenie zasad współpracy i rozliczeń pomiędzy autorem utworu, a podmiotem z jego utworu korzystającego i czerpiącego zyski.

FORMY WSPÓŁPRACY

Istnieją trzy główne możliwe scenariusze szeroko pojętych relacji majątkowych pomiędzy twórcą utworu a przedsiębiorcą z niego korzystającym.

1. UMOWA O PRACĘ

Przede wszystkim możliwe jest, że pomiędzy twórcą utworu, a podmiotem z utworów korzystającym, istnieje stosunek pracy. W takiej sytuacji, o ile pracownik w ramach stosunku pracy był zobligowany do wytwarzania wytworów określonego rodzaju, to autorskie prawa majątkowe do utworu przysługują pracodawcy. Pracownikowi nie przysługuje wtedy żadne dodatkowe wynagrodzenie z tytułu stworzenia utworu objętego prawem autorskim, oczywiście chyba że umowa o pracę przewiduje odmiennie. Pracownik nie może wtedy także zakazać pracodawcy korzystania z utworu. Istotne jest jednak, że aby pracodawca mógł skutecznie powoływać się na wyłączne autorskie prawo majątkowe do stworzonego przez pracownika utworu, musi on w terminie 2 lat od przyjęcia utworu przystąpić do jego rozpowszechnienia, w przeciwnym razie, po wyznaczeniu przez pracownika odpowiedniego terminu, pełnia praw autorskich wraca do pracownika – twórcy. Należy mieć jednak na uwadze, że strony w umowie o pracę mogą postanowić odmiennie, dlatego w przypadku twórców kreatywnych szczególnie istotne jest zasięganie opinii radcy prawnego przed podpisaniem umowy z pracodawcą.

2. UMOWA PRZENIESIENIA PRAW

W drodze umowy przeniesienia praw autorskich do utworu można odpłatnie bądź nieodpłatnie przenieść na osobę trzecią ogół majątkowych praw przysługujących twórcy. Jest to najszersza forma zbycia praw autorskich majątkowych, jednakże podobnie jak w przypadku licencji, konieczne jest ustalenie pól eksploatacji objętych tą umową. Należy bowiem mieć na uwadze, że umowa przeniesienia praw może obejmować wyłącznie te pola eksploatacji, które były znane stronom w momencie ich zawarcia. Tak więc, nawet jeśli strony w umowie wskazały, że umowa obejmuje wszystkie pola eksploatacji, to takie postanowienie nie będzie swoim zakresem obejmowało tych pól, które powstały lub stały się znane dopiero po zawarciu tej umowy. W celu zobrazowania tego zagadnienia, wyobraźmy sobie sytuację, w której strony (twórca i nabywca praw) zawierają umowę przeniesienia autorskich praw majątkowych do utworu w postaci książki, zanim jeszcze znana była w społeczeństwie forma książek elektronicznych – tzw. e-booków, a wszystkie dostępne wówczas książki miały formę wyłącznie papierową. W takiej sytuacji umowa sprzed czasów e-booków nie może być podstawą prawną nabywcy do rozpowszechniania książki właśnie w formie e-booka. Nabywca, który to czyni, bez zawarcia kolejnej umowy z twórcą, robi to bezprawnie.

W umowie przeniesienia praw jest jeszcze wiele niuansów, na które radca prawny sporządzający taką umowę musi zwrócić uwagę. W szczególności kwestia wynagrodzenia – domyślnie ustawa przewiduje, że twórcy przenoszącego autorskie prawa majątkowe do utworu należy się wynagrodzenie, a jeśli strony umowy ustalają jednak bezpłatne przeniesienie praw, to muszą wyraźnie zaznaczyć tę okoliczność w umowie. Co istotne sama umowa musi być obligatoryjnie zawarta na piśmie. Niedochowanie tej formy powoduje, że umowa jest nieważna, a nabywca autorskich praw majątkowych nie ma podstawy prawnej do czerpania zysków z utworu.

3. UMOWA LICENCJI

Umowa licencyjna pod wieloma względami jest podobna do umowy przeniesienia praw. Można powiedzieć, że jest ona wycinkiem takiej umowy i w efekcie przyznaje nabywcy praw autorskich do utworu jedynie część uprawnień przysługujących twórcy, jest zawarta na czas ustalony w umowie, a strony mogą ją wypowiedzieć.

Umowa licencji nie wymaga w każdym wypadku zawarcia umowy na piśmie. Możliwe jest zatem dowodzenie przed sądem, że strony zawarły ustną umowę licencji i na podstawie właśnie tej umowy dochodzić roszczeń. Jedynie umowa, na podstawie której nabywca uzyskuje wyłączne prawo do korzystania z utworu na określonych polach eksploatacji, musi być dla swojej ważności zawarta na piśmie. Czas trwania umowy może być oznaczony (w dniach, miesiącach lub latach) albo nieoznaczony. Jeżeli strony nie ustalą w umowie czasu trwania umowy, to ustawa przewiduje, że umowa została zawarta na okres 5 lat.

Umowę zwartą na czas nieoznaczony można wypowiedzieć w terminach ustalonych w umowie, a jeśli strony nie poczyniły w tym zakresie ustaleń, to okres wypowiedzenia wynosi 1 rok od końca roku kalendarzowego, w którym złożono wypowiedzenie.

JAKIE PROBLEMY PRAWNE MOGĄ POWSTAĆ?

Zarówno twórcy, jak i przedsiębiorcy nabywający prawa autorskie majątkowe (licencjobiorcy, nabywcy autorskich praw majątkowych, spadkobiercy), spotykają się z licznymi problemami prawnymi, które dotyczą najczęściej wysokości wynagrodzenia z tytułu udzielenia lub przeniesienia praw lub samego sposobu wykonywania umowy przez drugą stronę.

Możliwe jest bowiem, że twórca i nabywca praw w umowie przenoszącej prawa autorskie do utworu ustalą za niskie wynagrodzenie, w porównaniu do zysków jakie następnie nabywca z utworu twórcy uzyskuje. Jeżeli dysproporcja ta jest rażąca, to twórca może domagać się sądowego podwyższenia wynagrodzenia.

Częstym problemem jest także kwestia możliwości dokonywania zmian w utworze i dokonywanie jego opracowań przez nabywcę autorskich praw majątkowych. Niesłusznie twórcy sądzą, że nabywca ich praw nie może jakichkolwiek zmian dokonywać. W swojej argumentacji przywołują przepis art. 46 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, który przez osobę niebędącą radcą prawnym specjalizującym się w prawie autorskim, może być zrozumiany tak, jakby nabywca nie mógł wykonywać zależnego prawa autorskiego, podczas gdy przepis ten zabrania tego dalszym niż nabywca podmiotom. Zatem, jeżeli w umowie przeniesienia praw nie postanowiono inaczej, to nabywca autorskich praw majątkowych nie może zawrzeć umowy z kolejnym podmiotem i zezwolić mu na zmodyfikowanie utworu i czerpanie z tego korzyści.