KTO MOŻE DECYDOWAĆ O LOSIE EGZEMPLARZA UTWORU
Na kanwie powstałego ostatnio sporu w sprawie przeniesienia utworów w postaci instalacji „Bramy” prof. Grzegorza Klamana, rodzi się pytanie o zakres uprawnień właściciela egzemplarza utworu, uprawnień zarządcy utworu w kontekście autorskich paw osobistych twórcy.
PRZEDMIOT SPORU O „BRAMY”
„Bramy” prof. Klamana są symbolem początku nowej ery w polskim porządku politycznym i społecznym, a stworzone zostały w celu upamiętnienia Porozumień Sierpniowych. Związek Bram z miejscem, w którym je pierwotnie umieszczono wydaje się być nierozerwalnie połączony. Tereny Stoczni Gdańskiej wraz z Europejskim Centrum Solidarności, którego budowa i kolorystyka niewątpliwie nawiązuje stylistycznie do wyglądu Bram artysty, były kluczowym elementem koncepcji twórcy.
Instalacja umiejscowiona jest w tym samym miejscu od ponad 15 lat, na terenie należącym do dewelopera Euro Styl, samą instalacją administruje jednak Zarząd Dróg i Zieleni w Gdańsku. Artysta twierdzi, że deweloper bez jego zgody przeniósł instalację ok. 250 metrów dalej. Docelowo „Bramy” mają być częścią „Drogi do Wolności”, projektu realizowanego przez miasto Gdańsk, który ma łączyć przestrzeń rekreacyjną z jednoczesnym upamiętnieniem wydarzeń historycznych dotyczących miasta Gdańska.
Powyższy stan faktyczny jest oczywiście jedynie inspiracją dla naszych teoretycznych rozważań na temat uprawnień i obowiązków stron. Bez wiedzy na temat całości stosunków prawnych stron, niemożliwe jest dokonanie oceny zgodności ich działań z prawem. Sytuacja jest jednak niezmiernie interesująca i na pewno jej rozwój będzie monitorowany przez naszą kancelarię.
O „Bramach” możecie przeczytać więcej pod poniższymi linkami:
PRAWA WŁAŚCICIELA EGZEMPLARZA UTWORU
Kluczowym punktem odniesienia dla ustalenia zakresu praw właściciela egzemplarza utworu, jest to że poprzez samo nabycie egzemplarza utworu, nabywca nie staje się podmiotem autorskich praw majątkowych. Oczywiście, chyba że strony w umowie w sposób wyraźny postanowiły inaczej.
Oznacza to, że nabywca egzemplarza utworu nie może korzystać z tych praw, które co do zasady przysługują twórcy, jak np. prawa do zwielokrotniania utworu i czerpania z niego korzyści.
Na podstawie umowy sprzedaży egzemplarza utworu zatem, nabywca nie staje się podmiotem praw autorskich, a jedynie właścicielem rzeczy, co wskazywałoby że zgodnie z art. 140 kodeksu cywilnego, może on „w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.”.
Dochodzi zatem do kolizji bezwzględnych praw, które w dalszym ciągu przysługują twórcy utworu i aktualnemu właścicielowi jego egzemplarza. Efektem tego jest istotne ograniczenie uprawnień właścicielskich na rzecz donioślejszych prawnie uprawnień prawno-autorskich, w szczególności tych uprawnień, które mają charakter osobisty i chronią szczególną więź twórcy z utworem.
Tym samym uznaje się w szczególności, że właściciel egzemplarza utworu nie może czerpać korzyści z rzeczy, dokonać w niej zmian, przetworzyć ją, czy zniszczyć.
NIENARUSZALNOŚĆ TREŚCI I FORMY UTWORU ORAZ JEGO RZETELNEGO WYKORZYSTANIA
Prawa autorskie osobiste chronią więź twórcy z utworem, a ich katalog wskazany w art. 16 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych jest jedynie przykładowy. Chronią one więź twórcy z konkretnym dziełem, a nie z ogółem jego twórczości artystycznej. Choć nie podlegają zrzeczeniu czy zbyciu, to już sposób ich wykonywania może być przedmiotem umów zawieranych z osobami trzecimi. Umowy te jednak mogą być badane pod kątem zgodności z zasadami współżycia społecznego.
Prawo nienaruszalności treści i formy utworu oznacza, że nie można czynić zmian w utworze bez zgody jego twórcy. W orzecznictwie wskazuje się jednakże, że nie każda zmiana w utworze będzie naruszała więź twórcy z utworem. To właśnie przez pryzmat emocjonalnej więzi twórcy z utworem należy wyróżnić te elementy utworu, które są dla niej istotne i te, które na tę więź w ogóle nie wpływają.
Są jednak okoliczności, które wymagają indywidualnego podejścia z uwagi na formę utworu. Tak w przypadku rzeźby należy zwrócić uwagę na to, że związek utworu z jej materialnym nośnikiem jest zbyt ścisły, aby można było odnaleźć takie elementy utworu, których zmiana nie naruszy jego integralności i w efekcie, więzi z twórcą.
Rzetelne wykorzystanie utworu dotyczy okoliczności, w jakich utwór jest rozpowszechniany. Niewątpliwie to uprawnienie twórcy chroni go przed takim korzystaniem z utworu, który naruszałby jego renomę, czy obniżało wartość. W szczególności nie można utworu wykorzystywać w celach politycznych, czy społecznych, które stałyby w kontrze do wartości wyrażanych przez utwór i intencji jego twórcy.
W przedmiotowej sprawie należałoby ustalić, czy miejsce publicznego udostępnienia „Bram” jest elementem samego utworu. Czy też lokalizacja dzieła stanowi wyłącznie element sposobu jego wykorzystania.
OCHRONA AUTORSKICH PRAW OSOBISTYCH
W przypadku naruszenia autorskich praw osobistych twórcy, możliwe jest sądowe dochodzenie zaniechania naruszających działań, usunięcia ich skutków oraz zapłaty pieniężnej tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.
Szerzej o rodzajach praw twórców pisaliśmy tutaj: https://bgpatent.pl/prawa-autorskie-osobiste-a-prawa-autorskie-majatkowe/
ZADZWOŃ
+48 (58) 716 71 68
NAPISZ